De prachtige tekening op de schors van deze berkenboom trof mij vandaag tijdens de wandeling. Daarmee had ik meteen een onderwerp voor mijn eerste natuurblog. Nu de winter nadert en veel zachte plantendelen afsterven en vergaan valt de schors van de berk ineens weer op. De schors is het buitenste, dode hout. De bast is het levende gedeelte van de stam, net onder de schors. De berk is goed bestand tegen kou en groeit als dwergvorm zelfs boven de poolcirkel! Hoewel de berk in onze omgeving zeer algemeen voorkomt, zijn er tegenwoordig nog maar weinig mensen die weten dat je deze boom ook nog voor iets anders als voor brandhout kunt gebruiken..
De berk of zilverberk is een inheemse soort. Het was de levensboom van de Siberische sjamanen, de Kelten, Germanen en Scandinaviërs. In de geschiedenis is de berk onderwerp van vele mondeling overgeleverde mythen. Volgens de Kelten is het de boom van december/januari, van de tijd dat de zon weer ´wedergeboren’ wordt. Een mooi voorbeeld van synchroniciteit dat het onderwerp zich nu aandient! De berk heeft een symbiotische verwantschap met de vliegenzwam. Siberische sjamanen gebruiken deze hallucinerende paddenstoel voor hun rituelen.
De Latijnse naam is Betula Pendula. Betu komt van het Keltische woord voor ´slaan´. Om de bloeddoorstroming te bevorderen slaat men met berkentakken op de huid. Na een sauna bezoek past men dat gebruik vandaag de dag nog steeds toe in sommige landen. Pendula slaat op de hangende takken.
Karakter is als een boom en reputatie als een schaduw. De schaduw is wat we ervan denken; de boom is het echte werk.
Abraham Lincoln
Wat kun je met een berk?
Van vroeger thuis weet ik dat mijn vader het berkenrijshout gebruikte als stalbezem en als steun voor de rijspeulen in de tuin. Bijna alle delen van de berk hebben naast een praktische ook een medische toepassing: de knoppen, het sap, de bladeren, de takken en zelfs de bast van deze boom. Berken hebben een dubbelzinnige reputatie op gebied van gezondheid. Enerzijds is berkenstuifmeel een van de sterkste allergenen. Anderzijds geldt de berk in de natuurgeneeskunde al eeuwen als een bijzonder weldadige boom.
Van de knoppen maak je thee. Een aftreksel van berkenknoppen reinigt het lichaam en bevorderd de spijsvertering . De knoppen zijn net zo geneeskrachtig als het blad en bevatten o.a. flavonoïden (anti oxidant), etherische oliën, looistoffen, zeepstoffen, bitterstoffen, de vitaminen B3, C en bèta-caroteen, en enkele mineralen waarvan het meest kalium.
In de lente kun je berkenwater aftappen van de boom door een jonge loot af te snijden en hier een fles aan te hangen. Dat is goed drinkbaar en heel gezond. Het beschermt tegen nier- en blaasstenen. Berkenblad is vochtafdrijvend zonder de nieren te prikkelen. Het verhoogt de spoeling van de urinewegen, het helpt nierstenen voorkomen en het verwijdert niergruis.
Nog een bijzonder medicijn komt voor als parasiet op de berkenboom. Met name in Noord-Europa en Rusland wordt de berkenweerschijnzwam of Chaga al sinds de 16e eeuw als een effectief geneesmiddel toegepast. Het heeft geen ongewenste bijwerkingen bij het behandelen van mensen met kwaadaardige tumoren en andere ziekten. Je moet de zwam langdurig laten trekken in warm water om het daarna als thee te drinken. De gedroogde zwam kun je ook 2-4 weken in wodka laten trekken. Je kunt de wodka dan als medicijn gebruiken.
De witte schors is net papier, in de oudheid is het ook wel gebruikt als schrijfmateriaal. In noordelijke landen maken ze nog steeds allerlei gebruiksvoorwerpen van berkenschors, bijvoorbeeld om kano’s van te maken of dakbedekking. De huid is een grensgebied. De schors van de boom is dat ook en het is niet verwonderlijk dat schors-preparaten hun werking kunnen hebben op de huid. Oh ja, het ging eigenlijk over berkenbast. In berkenbast zit een bepaalde olie: betuline. Deze olie zorgt voor een beschermende werking voor de boom. Betuline is ontstekingswerend en werkt tegen virussen, bacteriën en schimmels en tegen groei van tumorcellen, zoals van melanomen, de meest kwaadaardige huidkanker. Zo zie je dat er veel geheimen schuilen in onze alledaagse omgeving.
Wie met een boom kan praten hoeft niet naar de psychiater, al denken de meeste mensen het tegenovergestelde.
Phil Bosmans